RK Geloofsgemeenschap
In de nacht van 24 op 25 december begint in de christelijke kerken de liturgische kersttijd. Met Kerstmis wordt de geboorte van Jezus
Christus gevierd.
De kersttijd wordt vooraf gegaan door de advent en eindigt op de zondag waarop het liturgische feest van de doop van de Heer wordt gevierd.
In het verleden duurde de Kersttijd tot en met de opdracht van de Heer in de tempel, 2 februari - Marialichtmis.
In onderstaand ABC worden de belangrijkste gebeurtenissen, feestdagen en gebruiken rond Kerstmis op een rij gezet.
van advent
Advent is de voorbereidingstijd op kerstmis. De Advent begint op (de vooravond van) de 4e zondag vóór Kerstmis. Het woord 'advent' komt van het Latijnse woord 'adventus' dat 'komst' betekent. Het verwijst naar de menswording van God op aarde, de geboorte van Jezus die de christenen met het kerstfeest gedenken. De adventstijd is als voorbereiding op het kerstfeest een tijd van boete en inkeer. Daarom is de kleur van de liturgische gewaden paars, de kleur van boetvaardigheid, en wordt de liturgie uiterst sober gevierd.
van Bethlehem
Volgens de overlevering is Jezus geboren in een grot in Bethlehem, waarnaar Jozef en de zwangere Maria moesten uitwijken omdat er geen plaats voor hen was in de herberg. Nog altijd is de geboortegrot in Bethlehem een belangrijke bedevaartsplaats. De profeet Micha had de geboorten van Jezus in deze plaats al aangekondigd.
van Christus
Dit woord is de Griekse vertaling ('Christos') van het Hebreeuwse 'Messias' , dat 'gezalfde' betekent. De centrale belijdenis in het Nieuwe Testament is dat Jezus van Nazareth 'de Christus' is. De naam verwijst naar de door de joodse profeten voorspelde en verwachte afstammeling uit het koninklijk huis van David. De Messias zou Israël verlossen en een nieuw rijk van God, een rijk van vrede en gerechtigheid, stichten. In het Oude Testament werden zowel priesters als koningen gezalfd.
van dageraads- en dagmis
Volgens de officiële liturgie worden op de ochtend van kerstdag meerdere missen opgedragen. De eerste mis is de zogenaamde de dageraadsmis, die opgedragen wordt bij het doorbreken van daglicht. Deze heeft als bijnaam 'de herdertjesmis', omdat het de herders bij Bethlehem waren die als eerste van de geboorte van Jezus vernamen en de lezingen in deze liturgie over die herders gaan. De daaropvolgende H. Missen zijn de zogeheten 'dagmissen'. In tegenstelling tot de kerstnacht staat nu niet de lichamelijke geboorte centraal, maar de eeuwige geboorte van de Zoon uit de Vader, de eeuwige geboorte van het Woord. 'Het Woord is vlees geworden', zegt het evangelie van Johannes in deze liturgie.
van Epifanie
In de eerste vier eeuwen van het christendom bestond er geen kerstfeest op 25 december, maar werd op 6 januari het feest van Epifanie gevierd, de Openbaring van de Heer. Men herdacht dan op één dag de geboorte van Christus, de aanbidding door de wijzen uit het oosten en de doop van Jezus in de Jordaan. Sinds de opkomst van het kerstfeest aan het einde van de vierde eeuw, werd Epifanie opgesplitst in drie op afzonderlijke dagen gevierde, maar bij elkaar horende feesten: kerstmis op 25 december, Driekoningen of Openbaring des Heren op de twaalfde dag na Kerstmis en de Doop van de Heer in de Jordaan op de daaropvolgende zondag. In de Oosterse kerken is de inhoud van Epifanie op uitsluitend 6 januari gebleven, tot de dag van vandaag.
van H. Familie
Het liturgische feest van de H. Familie wordt gevierd op de zondag tussen Kerst en Nieuw. Op deze dag wordt speciaal gedacht aan Jozef als de zorgzame vader en aan Maria, die uitgroeit tot moeder van de hele Kerk.
van geboorte van Jezus
Met Kerstmis vieren Christenen de geboorte van Jezus Christus, de menswording van Gods Zoon. God kwam onder de mensen wonen, om hen uiteindelijk door de dood en verrijzenis van Zijn Zoon te verlossen en eeuwig leven te geven na de dood. De bijbel vertelt dat Jezus Christus in Bethlehem geboren werd uit de maagd Maria. Zowel geboortedág als -jaar van Jezus Christus zijn niet precies bekend. Door de regeringsperioden van de verschillende Romeinse heersers die in de evangelies worden genoemd, naast elkaar te houden, wordt de geboorte geplaatst tussen het jaar 8 en het jaar 4 vóór de christelijke jaartelling. Na Pasen - de verrijzenis van Jezus uit de doden - is Kerstmis het belangrijkste christelijke feest.
van herder
'Kom laten wij naar Bethlehem gaan om te zien wat er gebeurd is en wat de Heer ons heeft bekend gemaakt.' Zo aanvaardden volgens de bijbel de herders de uitnodiging van de engel om op bezoek te gaan bij het Kind Jezus dat Maria gebaard had. Als eersten en in die tijd armste van de bevolking mochten zij ontdekken dat in dit Kind Gods goedheid en mensenliefde op aarde verschenen was om álle mensen te redden en een nieuw leven in het vooruitzicht te stellen.
van Immanuël
'Immanuël' of 'Emmanuël' is Hebreeuws en betekent 'God met ons'. Het is in feite één woord waarin de hele geloofsbelijdenis is samengevat. De uitdrukking kreeg een bijzondere betekenis toen de profeet Jesaja haar gebruikte als naam van een kind waarvan de geboorte werd aangekondigd. De evangelist Matteüs schrijft: 'Zie, de maagd zal zwanger worden en een zoon krijgen en ze zullen hem de naam Immanuël geven'. De feitelijke naam 'Jezus' werd door de engel Gabriël aan Maria aangekondigd.
van Johannes de Doper
Jezus werd door zijn achterneef Johannes de Doper gedoopt in de rivier de Jordaan. Met het feest van de Doop van de Heer eindigt de kersttijd. Tot voor enkele decennia geleden eindigde deze periode met het feest van Maria Lichtmis op 2 februari. Dat feest bestaat nog, maar het einde van de kersttijd is vervroegd naar de feestdag van de Doop van de Heer. Als het ware 'in vogelvlucht' zijn de kinderjaren van Jezus herdacht vanaf kerstmis. Bij de doop van de Heer begint in feite het openbare leven van Jezus. In de liturgie beginnen na deze feestdag de zogeheten zondagen door het jaar. Deze worden onderbroken door de 'sterke tijden' - waaronder de vastentijd en de paastijd - en daarna weer voortgezet.
van kerststal
Een bekend voorbeeld van de vele gebruiken in de kersttijd is het plaatsen van kerststallen in huiskamers en kerkgebouwen.
In 1223 is door de heilige Franciscus van Assisië voor de eerste keer een grote kerststal opgesteld, 's nachts in de vrije natuur
bij Greccio in Italië. Zo konden de gelovigen, net als de herders in Bethlehem, de kribbe waarin het Kind Jezus lag, bezoeken. Van hieruit
is dit gebruik wereldwijd overgenomen. De verschillende beelden in de kerststal hebben hun eigen betekenis.
Zo brengt de engel de blijde
boodschap aan de herders - mensen van heel laag aanzien die als eerste het nieuws van Christus' geboorte te horen kregen - en zijn
de os en de ezel afgeleid van een verhaal uit het Oude Testament waarin geschreven staat: "Een os kent zijn eigenaar, een ezel
de krib van zijn meester, maar Israël weet van niets" (Jes.1,3).
van liturgie
De kersttijd kent een rijke liturgie, met vele bijzondere feestdagen, zoals in dit ABC blijkt. Het Griekse woord 'Leitourgia' betekent allereerst dienstbetoon ten bate van de gemeenschap. De Griekse vertaling van het Oude Testament spreekt hierover in verband met de offerdienst in de tempel. In het Nieuwe Testament wordt het woord gebruikt voor de offerdienst van de priester; de offerdienst van Christus, de Zoon van God die Mens werd en Zichzelf als offer heeft gegeven voor de zonden en nu gezeten is aan de rechterhand van God de Vader. Het middelpunt van de liturgie vormt de eucharistieviering, vaak ook H. Mis genoemd. Met het woord liturgie wordt ook de volgorde van gebeden, lezingen, preek en ritueel in een kerkdienst bedoeld.
van Moeder van God en van Maria Lichtmis
In de Katholieke Kerk wordt op 1 januari - Nieuwjaarsdag - het hoogfeest van Maria, Moeder van God gevierd. Het is één van de vele
Mariafeesten die de liturgie kent. In 1967 heeft paus Paulus VI deze dag tevens uitgeroepen tot wereldgebedsdag voor de vrede.
Elk jaar geeft de paus dan ook bij gelegenheid van die dag een boodschap uit aan alle mensen over de hele wereld.
van nachtmis
Kerstmis wordt in de Kerk gevierd met meerdere missen. Het meest tot de verbeelding spreekt wellicht de nachtmis. Deze wordt van officieel in de nacht 24 op 25 december rond middernacht gevierd en staat in het teken van de lichamelijke geboorte van Jezus Christus in Bethlehem, zoals die wordt verhaald in het evangelie van Lucas. Het is déze mis die van oudsher de meeste kerkgangers trekt. Om praktische redenen wordt de 'nachtmis' in veel parochiekerken ook eerder op de avond gevierd.
van Onnozele kinderen
De 28ste december is traditioneel in de liturgie de herdenkingsdag van de heilige Onnozele - in de betekenis van onschuldige - Kinderen. Het zijn de één- en tweejarige kinderen in Bethlehem die volgens de bijbel in opdracht van koning Herodes werden vermoord, in de hoop dat onder hen ook Jezus zou zijn. Op deze dag worden alle onschuldig vermoorde kinderen herdacht.
van Pontificale Mis
Pontificale missen zijn over het algemeen plechtige en feestelijke vieringen. Maar niet alle plechtige H. Missen zijn in de strikte
zin van het woord pontificaal. Een pontificale mis is een plechtige mis waarin de bisschop voorgaat.
Met name op de kerkelijke hoogfeesten, zoals kerstmis, worden deze gevierd in de kathedralen (= bisschopskerken), maar ook bij feestelijke
gelegenheden in de parochies van zijn bisdom kan een bisschop een pontificale H. Mis vieren.
Het woord is afgeleid van 'pontifex' (= bruggenbouwer). Dit was oorspronkelijk de naam van de leden van het hoogste priestercollege in
het vóórchristelijke Rome. In de keizertijd was het de eretitel van de Romeinse keizers. De titel 'pontifex maximus' is later overgegaan
op de bisschop van Rome, de paus. Nog altijd zijn deze woorden met name op de gevels van vele Romeinse monumentale bouwwerken die door
pausen gebouwd of verbouwd zijn duidelijk zichtbaar. De andere bisschoppen werden sindsdien 'pontifex' genoemd. Het boek met de liturgische
vieringen die aan een bisschop zijn voorbehouden, heet het pontificale.
van Quirinius
In de evangeliën worden de regeringsperioden van verschillende Romeinse heersers genoemd. Quirinius was 'ten tijde van de volkstelling', dus rond Jezus' geboorte, de bewindvoerder in Syrië. Koning Herodes de Grote was heerser van Judea. Zijn naam wordt veelvuldig genoemd in het bijbelverhaal van de drie wijzen uit het Oosten en de kindermoord in Bethlehem. De Romeinse keizer Augustus wordt eveneens genoemd in het evangelie, namelijk als degene die het decreet afkondigde dat alle inwoners van het rijk zich moesten laten inschrijven.
van rood
Vaak wordt het kerstfeest met de kleur rood geassocieerd. In veel huizen en winkels is die kleur in deze dagen prominent aanwezig. Rode bloemen, rode klokken, rode kaarsen. Rood is de kleur van het vuur. Het gebruik van deze kleur gaat dan ook terug op de vuren die de Germanen en andere heidense volken stookten tijdens het feest van de winterzonnewende. Zij hielden daarbij zelfs fakkelommegangen in de richting van de loop van de zon, om zo het zwakke, groeiende zonlicht een extra impuls te geven. Tegenover dit rood stelt de Kerk in haar liturgievieringen van kerstmis juist de kleur wit. Voor haar is het de kleur van de vreugde, die past bij de geboorte van Christus.
van Sylvester
In de nacht Van 31 december op 1 januari wordt de jaarwisseling gevierd. Oudjaarsavond heet bij de Oosterburen 'Sylvesterabend'. De naam hiervan is ontleend aan paus Silvester I (314-335), wiens gedachtenis op 31 december in de liturgie gevierd wordt. Silvester was een tijdgenoot van de Romeinse keizer Constantijn de Grote. De legende wil dat hij de keizer heeft gedoopt en dat hij hem van melaatsheid genezen zou hebben. Horecagelegenheden houden op 31 december vaak een zogeheten 'Sylvesterparty' en de jaarwisseling gaat in diverse culturen gepaard met grote feesten. De viering met vuurwerk, drank en lekker eten is een zeer oud gebruik dat dateert van de voorchristelijke tijd. De Germanen maakten bijvoorbeeld veel herrie en ketelmuziek om de boze geesten te verdrijven.
van Tweede Kerstdag
De liturgie kent formeel geen Tweede Kerstdag. Op 26 december wordt de eerste martelaar van de Kerk, de heilige Stephanus, herdacht. Tweede Kerstdag is een louter maatschappelijk gebruik in sommige landen (waaronder Nederland), maar dat lang niet overal wordt gevierd.
van Urbi et Orbi
Elk jaar op Eerste Kerstdag (en ook op Eerst Paasdag) spreekt de paus vanaf het Sint-Pietersplein in Rome de zegen 'Urbi et Orbi' uit. Het is een zegen voor stad (urbi) en wereld (orbi) die uitgesproken wordt op de kerkelijke hoogfeesten van Kerstmis en Pasen. De zegen is niet alleen bestemd voor de verzamelde menigte op het plein, maar voor alle katholieken waar ook ter wereld.
van vigiliemis
Een vigilie is een vooravondviering. De vigiliemis van Kerstmis wordt officieel in de vooravond van 24 december - dus ruim voor de nachtmis - gevierd. De viering (die overigens maar in enkele parochiekerken en kloosters wordt opgedragen) markeert de overgang van advent naar kersttijd. De grote gebeurtenis waar in de advent naartoe geleefd is, is nu echt nabij.
van wijzen uit het oosten
Het feest van Driekoningen - de drie wijzen uit het Oosten - heet officieel de 'Openbaring des Heren'. Op deze dag wordt gevierd dat Jezus aan de volkeren (gesymboliseerd door de drie koningen of wijzen) laat zien wie Hij is. Het aantal wijzen wordt in het evangelie niet vermeld. Het aantal van drie is wellicht ontstaan doordat er drie geschenken werden aangeboden: goud, wierook en mirre. Later is men de drie wijzen, die Jezus erkennen als de Verlosser, bovendien gaan zien als vertegenwoordigers van de drie toen bekende continenten: Azië, Afrika en Europa. Daarom zijn zij op afbeeldingen vaak respectievelijk bruin, zwart en blank. De relieken van Caspar, Melchior en Balthazar - zoals ze genoemd worden - worden bewaard in de Dom van Keulen. 'Wij zijn gekomen om Hem te aanbidden.' was deze zin die de Drie Koningen in het bijbelverhaal na Jezus' geboorte uitspraken. In de liturgie wordt Driekoningen gevierd op zondag 6 januari.
van chi
De Griekse hoofdletter chi, de meest eenvoudige afkorting van de naam van Christus. Samen met de letter P (rho) zijn het de eerste letters van Christus die in elkaar geschoven het Christusmonogram vormen, dat reeds door de eerste christenen gebruikt werd.
van Zonnegod Mithras
Dat kerstmis op 25 december gevierd wordt, is ontstaan in de Romeinse tijd. In het hele Middellandse Zeegebied werd ver voor de geboorte van Christus reeds op 25 december de geboortedag van de Romeinse god Mithras, de onoverwinnelijke zonnegod, gevierd. In de Germaanse streken werd rond die datum het Joelfeest gevierd. Beide feesten waren zonnefeesten, waarbij de komst van de nieuwe zon - het lengen der dagen - gevierd werd. Vanaf het jaar 336 werd deze datum, die toch al bekend stond vanwege de hoop op nieuw leven en nieuw licht, door de christenen gebruikt om de geboorte van Christus te vieren, het ware Licht.
