RK Geloofsgemeenschap
In de Goede Week - in 2013 van zondag 24 tot zondag 31 maart - gedenken de christelijke kerken het lijden en sterven van Jezus Christus. Op Paaszondag 31 maart wordt de verrijzenis van Jezus uit de doden gevierd. Dat gebeurde bijna 2000 jaar geleden in Jeruzalem. Het is het belangrijkste feest van de Kerk, belangrijker bijvoorbeeld dan Kerstmis. In onderstaand ABC worden de belangrijkste gebeurtenissen, gebruiken, feest- en gedenkdagen van de Goede Week en Pasen op een rij gezet.
van Jozef van Arimatea
Jozef, afkomstig uit de Joodse stad Arimatea was lid van het Sanhedrin (de Hoge Raad). Hij was een welmenend en rechtschapen man, die dan ook niet had ingestemd met de plannen en handelwijze rond Jezus' kruisiging. In het geheim, uit vrees voor de Joden, was hij zelfs leerling van Jezus. Hij moet welgesteld geweest zijn, want hij had voor zichzelf een graf laten uithouwen in de stenen. Na Jezus' dood ging hij naar Pilatus en vroeg hem om het lichaam van Jezus. Na het van het kruis genomen te hebben wikkelde hij het in een lijkwade en legde Jezus in het graf dat voor hemzelf bestemd was en waarin nog nooit iemand was neergelegd. Drie dagen verbleef Jezus in dit graf om er met Pasen uit te verrijzen. Jozef van Arimatea zou in een vat het bloed van Jezus opgevangen hebben dat bewaard wordt in Genua. Volgens sommige legenden is dat vat de beroemde Heilige Graal uit de verhalen van Koning Arthur en zijn Ridders van de Ronde Tafel.
van Barabas
De Romeinse landvoogd Pontius Pilatus moest Jezus berechten. Hij meende echter dat de beschuldigingen aan zijn adres niet voldoende waren om hem tot de kruisdood te veroordelen. In een poging een uitspraak te vermijden gaf hij het verzamelde volk de keus: of de opgebrachte Jezus vrij laten of de moordenaar Barabas. Het volk koos voor Barabas.
van Chrismamis
De chrismamis wordt op Witte Donderdag - of zoals in Groningen op de vooravond daarvan - gevierd in de kathedralen van de bisdommen overal in de wereld. Tijdens deze viering wordt het chrisma, de heilige olie, door de bisschop gewijd. Het chrisma wordt aansluitend aan de viering verdeeld onder de aanwezige vertegenwoordigers van de diverse parochies en daar in dat jaar gebruikt bij de bediening van de sacramenten als doopsel, vormsel en ziekenzegening. Ook wordt de olie gebruikt bij de toediening van het sacrament van het priesterschap en bij een eventuele bisschopswijding.
van doornen
Jezus werd mede ook ter dood veroordeeld omdat Hij zich Koning der Joden had genoemd. De Romeinse soldaten grepen dat aan om Hem te bespotten. Ze hingen Hem een 'koninklijke' mantel om om, gaven Hem een rietstok als scepter en zetten Hem een kroon op gevlochten van doornen.
van eieren
Eieren zijn van oudsher met Pasen verbonden als symbolen van de vruchtbaarheid omdat uit het ei nieuw leven voortkomt. Een oude
gewoonte was dan ook het begraven van eieren om de akkers vruchtbaar te maken. Daaruit ontstond het zoeken naar eieren door de
kinderen op Paasmorgen.
Ook kregen armen eieren uitgereikt.
Het ei werd door de eerste geloofsverkondigers ook gezien als zinnebeeld
van de opstanding van Christus. Uit het 'ei' - het graf van Jezus - kwam nieuw leven. In vroeger tijd werden geschilderde eieren
meegenomen naar de kerk om daar te worden gewijd.
van Farizeeën
De Farizeeën vormden een Joodse partij in Palestina in het begin van onze jaartelling, ten tijde van Jezus dus. Aanhangers van deze partij wilden de Wet van Mozes zo nauwkeurig mogelijk in acht nemen. Zij geloofden in de verrijzenis van het lichaam en in een komende vergelding. En zij geloofden dat het lot van de mensen bepaald was. Ze leerden het bestaan van engelen en geesten en stonden open voor niet-joodse ideeën. Veel van hun opvattingen zijn te lezen in het Nieuwe Testament. Daarin is regelmatig sprake van conflicten. De religieuze groepering speelt bij het proces en de dood van Jezus geen rol. Dat komt door hun reputatie van nederigheid en zachtmoedigheid, ook in rechtspraak. Jezus had veel discussies met Farizeeën. Volgens het Nieuwe Testament stellen niet alle Farizeeën zich vijandig op tegenover Jezus; sommigen hebben zelfs respect voor Hem. De apostel Paulus was van huis uit een Farizeeër. Enkele Farizeeërs waarschuwen Jezus dat koning Herodes Hem wil doden. Farizeeën genieten veel steun van de bevolking en de meesten sluiten zich niet aan bij het beginnende christendom. Daardoor kan de beweging van Jezus weinig Joodse aanhangers werven, wat frustraties oproept bij de volgelingen van Jezus. De Farizeeën worden soms wel eens verward met de Sadduceeën, de werkelijke tegenstanders van Jezus, die de kleine bovenlaag van de Joodse bevolking vormen en nauw samenwerken met de Romeinen.
van Goede Vrijdag
De vrijdag voor Pasen heet Goede Vrijdag. Het is de dag waarop Christus' kruisdood wordt herdacht. Om drie uur 's middags wordt in veel
kerken de kruisweg gebeden. Daarbij worden
14 taferelen herdacht die de kruisweg hebben uitgemaakt die Jezus moest gaan.
Dat zijn:
Jezus wordt ter dood veroordeeld
Jezus neemt het kruis op zijn schouders
Jezus valt voor de eerste maal onder het kruis
Jezus ontmoet zijn Heilige Moeder
Simon van Cyrene helpt Jezus het kruis te dragen
Veronica droogt het aangezicht van Jezus af
Jezus valt voor de tweede maal
Jezus troost de wenende vrouwen
Jezus valt voor de derde maal
Jezus wordt van zijn klederen beroofd
Jezus wordt aan het kruis genageld
Jezus sterft aan het kruis
Jezus wordt van het kruis afgenomen
Jezus wordt in het graf gelegd
In de avonduren vindt een liturgische plechtigheid plaats waarbij de kruisverering centraal staan.
Goede Vrijdag - en de daaropvolgende zaterdag tot aan de Paaswake - is de enige dag van het jaar waarop in de katholieke kerk geen
eucharistie wordt gevierd. Bovendien is Goede Vrijdag voor katholieken een voorgeschreven vasten- en onthoudingsdag.
Goede Vrijdag is een droevige dag, maar wordt 'goed' genoemd, omdat door Christus' dood iedere mens mag hopen dat hij van zijn zonden
verlost kan worden en lijden en dood daarom niet zinloos zijn.
van honderdman
De honderdman (centurion) was de leider van een groep van 100 Romeinse soldaten. Zo'n groep hield de wacht bij het kruis van Jezus. De
soldaten boden Christus aan het kruis een bitter kruid aan, alsem genaamd, dat bedwelmend werkt om de pijn te verzachten.
Maar Hij weigerde, om het lijden bij vol bewustzijn te kunnen ondergaan.
Nadat Jezus gestorven was, gaf de honderdman aan tot geloof te zijn gekomen.
Boven aan het kruis van Jezus brachten de soldaten een spottend bedoeld naambordje aan, dat een afkorting liet zien:
INRI. In het Latijn drukt dit uit:
Iesus Nazarenus Rex Iudaeorum.
Vertaald: Jezus van Nazareth, Koning der Joden.
van intocht
Op Palmzondag, zeven dagen voor Pasen en tevens het begin van de Goede Week, wordt de intocht van Jezus in Jeruzalem herdacht.
Zittend op het veulen van een ezel trok Jezus de stad in en velen spreidden hun kleren uit op de weg. Anderen deden hetzelfde met
twijgen, die ze op het veld gesneden hadden. Ze riepen uit: 'Hosanna'. Ook nu nog worden takjes van palmbomen (in Nederland meestal
van buxusstruiken) gezegend en uitgereikt. Na afloop van de viering op Palmzondag worden de gezegende palmtakken thuis achter het kruisbeeld gestoken, of boven een deur
opgehangen.
Van oudsher werd er op Palmzondag een palmpasenoptocht gehouden, waarbij kinderen met hun versierde palmpasenstokken achter een muziekkorps
door de stad trokken.
van Judas
Judas Iskariot was een volgeling van Jezus. Hij was echter teleurgesteld in diens leer en leven en besloot Hem uit te leveren aan diegenen die Hem naar het leven stonden. Voor dertig zilverlingen verraadde Judas zijn Meester. Volgens de overlevering heeft Judas zich later verhangen.
van klokken
Tijdens de liturgieviering van Witte Donderdag worden de kerkklokken voor het laatst geluid, om vervolgens pas weer te luiden in de feestelijke Paaswake op zaterdagavond. In het volksgeloof werd gezegd dat de klokken dan naar Rome waren vertrokken en met Pasen terugkeerden. Ondertussen zou de paus ze dan hebben gezegend en waren zij door een wonder gevuld met paaseieren.
van Lumen Christi
De lichtceremonie is één van de onderdelen van de Paaswake, de rijke en een van de meest oorspronkelijke liturgievieringen van de christelijke traditie die wordt gevierd op de avond van Stille Zaterdag. Onderdeel van deze viering is de lichtceremonie. Buiten de kerk wordt een vuur aangelegd, waaraan de paaskaars wordt ontstoken. Deze wordt vervolgens de donkere kerk binnengedragen als symbool van het Licht dat Christus is. Dit Licht wordt aan de gelovigen gebracht, waarbij de kaarsdragende priester of diaken drie maal zingt: 'Lumen Christi' (= Licht van Christus).
van Maria
Maria Magdalena en Maria de moeder van Jakobus en Jozef waren de eersten die na de sabbat, op zondag dus, bij het graf van de verrezen Christus aankwamen. Aan hen
verscheen een engel om te zeggen dat Hij verrezen was. Maria, de moeder van Jezus, was daar niet bij. Zij was het wel die samen met
Johannes bij de stervende Jezus onder het kruis stond en bij de kruisafname haar Zoon in de armen nam, voor Hij in het graf werd gelegd.
Zo'n voorstelling heet een 'piëta', waarvan de meest bekende in de Sint Pieter in Rome te zien is. Ook in onze parochiekerk is een piëta te vinden.
van Nicea
Op het concilie van Nicea in 325 werd de 'roerende' (= wisselende) datum van het paasfeest definitief vastgesteld. Sindsdien geldt dat Pasen wordt gevierd op de zondag na de eerste volle maan van de lente. Dat het niet op een vaste dag op de gewone kalender valt, is een verwijzing naar de oorsprong, het Joodse Paasfeest, dat ook afhankelijk was en is van de volle maan. Hierdoor schuift Pasen heen en weer tussen 22 maart en 25 april en kan de datum van het feest dus 35 dagen verschillen. Wat betreft de tijdsbepaling is de afhankelijkheid van de maanfasen het enige punt van vergelijking met het Joodse Paasfeest of Pesach. Tijdens het concilie werd namelijk ook bepaald dat Pasen nooit meer Pesach kan samenvallen. Het begin van Pesach valt immers óp volle maan, terwijl de christelijke paaszondag volgt ná volle maan. Die ontkoppeling onderstreepte dat het christendom zich had losgemaakt van het jodendom, waarin het christelijke paasfeest wel duidelijk haar wortels heeft.
an olijven
In de hof van Olijven, ook wel de hof van Getsemane, ging Jezus bidden na het Laatste Avondmaal, aan de vooravond van zijn lijden en dood. Hij vroeg de Vader of het lijden niet aan Hem voorbij kon gaan, maar gaf zich toch volledig over aan Zijn wil. In deze Hof kwam Judas op hem af om hem te verraden.
van Pasen
Pasen is het grootste feest van het liturgische jaar. Dat geldt zowel voor de Oosterse als voor de Westerse kerk. Met Pasen wordt gevierd dat Christus niet meer dood is maar leeft. Hij heeft de dood overwonnen. De Verrijzenis staat centraal in het christelijke geloof. De verrijzenis van Jezus is de hoogste waarheid van ons geloof in Christus.
van Quadragesima
De eerste zondag van de veertigdagentijd heet zondag Quadregesima, de veertigste dag voorafgaande aan het Paasfeest. Dat is dus de eerste zondag na carnaval.
van rabbi
Rabbi is een Hebreeuws woord dat 'Heer, meester' betekent. Joodse leraars, de schriftgeleerden, werden zo aangesproken. In het Nieuwe Testament spreken ook de leerlingen van Jezus Hem zo aan. Een heel bekend voorbeeld is het moment dat Judas de Hof van Olijven betreedt en op Jezus afstapt met de woorden: Wees gegroet, rabbi', waarna hij Hem kuste als teken voor de soldaten dat Hij degene was die gevangen genomen moesten worden. Een nevenvorm van dit woord is 'rabboeni'. Zo wordt Jezus genoemd door Maria Magdalena, wanneer zij Hem na diens verrijzenis voor het eerst herkent bij het graf.
van Simon Petrus
De apostel Petrus heette aanvankelijk Simon, maar werd door Jezus Petrus (= Griekse weergave van het Aramese Kefas dat rots betekent) genoemd. Hoewel hij bij het Laatste Avondmaal nog had bezworen bereid te zijn met Jezus te sterven, verloochende hij Hem nog diezelfde nacht vóór de haan driemaal kraaide, precies zoals Jezus voorspeld had. Toch werd hij door Hem aangewezen als hoofd van de kerk. Hij leidde de christenen in Jeruzalem en werd de eerste paus van de katholieke kerk. Hij ligt begraven onder de Sint Pieter in Rome.
van Triduum
Het Heilig Paastriduum (=driedaagse) is de periode die begint met de avondmis van Witte Donderdag en loopt tot en met de vespers van Paaszondag. Daarin worden het lijden, de dood en verrijzenis van Christus herdacht.
van uittocht uit Egypte
Het Joodse paasfeest heet Pesach en gedenkt hoe de Israëlieten ooit slaven waren in Egypte, ingezet bij de bouw van piramides, en hoe zij uit die slavernij werden bevrijd. Het boek Exodus in het Oude Testament vertelt daarvan, spannend en kleurrijk. Hoe Mozes zich opwierp als de leider van de Israëlieten en hoe hij met Gods hulp slaagde in de uittocht uit Egypte, waarbij de Egyptenaren niet gespaard bleven van diverse plagen. De tiende plaag was dat alle eerstgeborenen zouden sterven, zowel bij mens als dier. En aan zijn volksgenoten droeg Mozes op om lammeren te slachten, één per huisgezin, en het bloed op de deurposten te smeren. Aan de met bloed gemerkte huizen van de Israëlieten ging de dood voorbij. Hals over kop werd de exodus ingezet. Het is die uittocht die jaarlijks met Pesach herdacht wordt bij de Joden, waarbij een lam wordt gedood, gebraden en gegeten. Het is deze exodus die ook elk jaar in de christelijke paaswake wordt verhaald. En een christelijke voorstelling die teruggaat op dit Joodse paasfeest is de afbeelding van Christus als een lam, als het paaslam dat gestorven is voor de verlossing van de mensheid.
van voetwassing
In de liturgie van Witte Donderdag wast de priester een aantal (meestal twaalf) aanwezigen de voeten.
Deze voetwassing grijpt terug op het evangelieverhaal dat Jezus zijn
apostelen de voeten wast om te laten zien dat hij niet gekomen was om gediend te worden maar om te dienen.
van Witte Donderdag
Witte Donderdag is de donderdag voor Pasen. Herdacht wordt het Laatste Avondmaal, dat Jezus aan de vooravond van zijn kruisdood met zijn leerlingen heeft gevierd. Tijdens het Laatste Avondmaal heeft Jezus de Eucharistie en het priesterschap ingesteld. Tijdens de Eucharistie worden door de priester tijdens de consecratie brood en wijn veranderd in het Lichaam en Bloed van Christus. 'Blijft dit doen om Mij te gedenken', zei Jezus tot zijn apostelen bij het Laatste Avondmaal.
van X
De Griekse hoofdletter chi is de meest eenvoudige afkorting van de naam van Christus. Deze letter en de letter rho (P), de eerste letters van Christus vormen in elkaar geschoven het christusmonogram. Net als een tekening van een vis (= ictus) was dit monogram in de eerste eeuwen na Jezus' dood - uit angst zelf ook vervolgd te worden - een geliefde uiting van 'geheimtaal' onder christenen ten teken dat iemand christen was.
van Zaterdag
De zaterdag voor Pasen heet Paaszaterdag of ook wel Stille Zaterdag. Het is de dag die voorafgaat aan de verrijzenis van Jezus en
daags na zijn sterven. De Kerk herdenkt dan Jezus' verblijf in het graf. Het is een dag van stilte en bezinning.
